2- KAĞIT EV / CARLOS MARIA DOMINGUEZ

Bluma Lennon, “Onu hayattan alıp götürecek olanın yine bu olacağını bilmeden hayatını edebiyata adamış ” (S;12) edebiyat profesörü bir kadın. Yazar Dominguez, Bluma’nın ölmeden önce üzerinde çalıştığı, çimento ve kir tabakasıyla kaplı olan Joseph Conrad’ın “Gölge Hattı”nın eski bir baskısının ithaf edildiği, kitap tutkusu hastalık derecesine ulaşan, takıntılı bir bibliyofil Carlos Brauer ile Bluma Lennon’un ölümüyle okulda onun yerini alan, kir ve çimento kaplı kitabın gizini çözmeye çalışan anlatıcı arasında geçen bir hikaye ile kitap tutkunlarının kitaplarla olan imtihanını anlatıyor bize.

Okumayı seven, kitaplara olan sevgisi birazcık da olsa düşkünlük derecesine ulaşmış, okuyamayacağı kitapları satın almaktan, biriktirmekten geri duramayan, evinde kitapları koyacağı yeri kalmamış kişilerin ilgiyle okuyacağını düşündüğüm Kağıt Ev; ilk sayfada kitapların insanların başına açabileceği belaları, kaderlerini nasıl değiştirebileceğini çarpıcı ve ironi bir dille gösteriyor bize.

 “Bluma Lennon, Soho’daki bir kitapçıdan Emily Dickinson’ın Şiirler’inin eski bir baskısını aldı ve ilk köşe başında, tam da ikinci şiiri okumaya başladığında bir arabanın altında kaldı. (…) Bluma kitap kurbanlarından biri oldu. (…) Kitaplar insanların kaderlerini değiştirir” (S;11)

Bu kısacık kitabı okumayanların merakını engellemeden,  olayların akışı ile ilgili ipucu vermeyen satırların izleğinde, kendi kitap serüvenimle kesişen yerlere sizi de misafir etmektir niyetim. 

Kitaplar var, insanı tutsak eder. Belki demir parmaklıklar arasına, belki dar düşünce kalıplarına. Kitaplar da var ki, insanı bu dar kalıplardan özgür kılar. Yaşadığı mekâna, şehre, zamana sığamaz olur. Kitaplar var, insanı yalnız koyar, yalıtır yığınlardan. Kitaplar var, insanın dili olur, kuramadığı cümlelerin ulağı. Kitaplar var, sevgiliye, dosta gönderilen bir mektup olur. Kitaplar var, gösterir yürünecek doğru yolu. Kitaplar var, tehlikelidir, insanı kurban eder, kaderini değiştirir.

“Büyükannem ne zaman yatakta kitap okuduğumu görse bana, “Bırak şunu, kitaplar tehlikedir,” derdi. Yıllarca bunu onun cehaletine verdim, ama zaman Alman büyükannemin bilgeliğini kanıtladı” (S;12)

Kitapların tehlikeli olduğu günleri gören büyükler, çocuklarını okumaya gönderirken son nasihat olarak muhtemelen söylemiştir kitapların tehlikeli olduğunu. Okunan kitapların yazarına ve ismine göre, sosyal bir kalıp içine hapsedilir insanlar. Komünist olur, muhafazakâr olur, sağcı ya da solcu olur. Çok satanları alırsa, popüler kültürün cahil gençleri, klasikleri okursa sıkıcı olur.

Hakim kültüre göre, kitap okumak iyi bir işe yerleşmeye katkısı olmadıktan sonra faydasız görülür. Ayağımıza dolanır okuduğumuz kitaplar. Çerez niyetine boş zamanı geçirme aracı olarak tüketilmesi önerilir. Ben de bu rüzgârdan etkilenip kendi kendime; “Onca kitap okuyorsun Yunus, vakit harcıyor, sayfalar çeviriyorsun, ne geçiyor eline” diye sorduğum oluyor. Sonra, “Okuduklarımdan belki bir şey geçmedi elime, ancak kitap okumak hoşuma gidiyor, okudukça kendimi iyi hissediyorum” diye kendimi avutuyorum. İçim bir kere bulanmış ya, teselli olamadığım anlar oluyor. 

İyi bir gelire ve saygın bir makama sahip arkadaşıma kitap okuyup okumadığını sorduğumda hiç okumadım dedi. Baktım hayata benden daha iyi tutunmuş. Kendi çapımda çektiğim, ona göre entelektüel krizlerin hiç birini, huzursuzlukları yaşamıyor. Bazı insanlara bakıyorum, geçim derdini bir şekilde sağlamışlarsa, banka kartlarında para, altlarında araba, başlarını da sokacakları bir çatı varsa, kendi hallerinde, dünya yansa umurunda olmadan mutlu bir şekilde yaşayabiliyorlar. Çoğu defa, okuyan, bu okuduklarıyla yaşadığı hayatı anlamlandırmaya çalışan, farkındalığı gelişmiş insanların daha yalnız ve huzursuz bir yaşam sürdüklerini görüyorum.

“Kitaplar tarafından kapana kıstırılmış hissediyordu. Böylesi bir kütüphane nasıl taşınırdı ki? (...) Kitaplar artık yatak altlarına sığmıyor, koridora yığılıyordu, evin içinde kendi kendilerine sessizce ilerliyorlardı sanki.” (S;47,48)

Kitaplarla dolu bir evde her zaman tozlanma ve yer sorunu olur. Kitaplar bir zaman sonra evin bireyleri olup, raflarda yer kalmayınca sizden yeni yerler talep eder. Ortalığa saçılır, ayağınıza dolanır. Yatak altlarında, çekmecelerde yer aranmaya başlanır. Çoğu defa üst üste, yana yana, arka arkaya tıkıştırılmış kitaplar arasında, aranan tek bir kitap bulunmaz olur. Bir evden başka bir eve ya da bir odadan diğer odaya taşınırken en zor iş kitapları taşımaktır. Kitapların maddi külfeti ise cabasıdır.

Babam, ben ortaokulda, lisede okurken gazete kuponlarını biriktirir, ileride benim için kaynak olur diye Temel Britannica, Meydan Larousse gibi ansiklopedileri alırdı. Bu kitapların internetin bulunmadığı ve kitaba ulaşmanın kolay olmadığı zamanlarda, öğretmenler tarafından verilen dönem ödevleri için işe yaradığını yadsıyamam. Özellikle ansiklopediler, bilgiye farklı araçlarla daha kolay ulaşıldığı ve kocaman ciltleriyle yer işgal ettiği gerekçesiyle birçok evden çıkarıldılar günümüzde.

Aynı akıbetin özenle seçip kitaplıkta yer tahsis ettiğim, bir tanesi izinsiz kütüphanemden alınsa fark ettiğim kitaplarımın da başına geleceği aklıma gelince gizliden gizliye içim sızlıyor. Şu kesin, benim gibi dar kafalı, kitap kokusuna meftun kişilere halen cazip gelmese de hem taşıma, hem bilgiye ulaşma hem de kaynak edinme yönüyle, e- kitap daha kullanışlı ve daha az maliyetli. Bunu kabul etmek gerekiyor galiba.

“Biz okurlar, sadece eğlence amaçlı olsa bile, arkadaşlarımızın kütüphanesini gözleriz. Bazen sahip olmadığımız ama okumak istediğimiz bir kitabı bulmak için yaparız bunu, bazense karşımızdaki hayvanın ne ile beslendiğini öğrenmek için.” (S;22)

Henüz, kütüphanemi yeni yeni oluşturuyorken, ilk gençlik dönemlerimde arkadaşlarımım kitaplarımı fark etmeleri ve görmeleri için çaba sarf ederdim. En değerli ziynet eşyalarım kitaplarımdı. Büyüdüm, benle birlikte kitaplarımın sayısı arttı, çocuklarım oldu, ancak bu huyum hiç değişmedi. Evimize bir misafir gelecek olsa, hemen kitaplığı düzenleme telaşına kapılırım. Çoğu defa hiç fark edilmeseler bile, en beğendiğim kitaplarımı en görünür yere yerleştiririm. Belki gençlik çağlarında niyetim gösterişten ibaretti, şimdi ise bir kitap üzerinden yaşadığımız hayatı birlikte okumak sohbet etmekten öte bir amacım yok. 

Bir eve gittiğimde, eğer ev sahibi büyük ya da küçük bir kütüphaneye sahipse kendimi o kütüphanenin önünden alamam, gözlerimi raflarda dizili kitaplara dikerim. Arkadaşlarla yapılan sohbetlerde, çok konuşkan değilimdir, ancak söz ne zaman kitaplara gelse çenem düşer, dilimin bağı çözülüverir.

“İnşa edilen bir kütüphane, yaratılan bir hayat demektir; yığılmış kitaplar toplamı değildir asla. (...) Siz kitapları raflara diziyorsunuz ve hepsi bir toplam ediyor, ama bu sadece bir yanılsama. Çeşitli konuları takip ediyoruz ve insan bir süre sonra kendine çeşitli dünyalar tayın etmiş oluyor; ya da şöyle diyelim, kendisine, elindeki izlerden yola çıkarak, bir seyahat rotası çiziyor. Bu, basit bir iş değil. Sahip olmadığımız bir kitaba yapılan göndermeler karşısında duyduğumuz ilgi sonucu kaynakçalarla tamamlanan bir süreç… Kitapları buluyor ve onların bizi başka bir yere götürmelerine olanak tanıyoruz. Gerçi, çok sınırlı bir okur olduğumu da itiraf etmem gerek. İlla tüm dipnotları okumam, her kavramı anlamam lazım, dolayısıyla bazen sadece tek bir bölümü anlamak için yirmi kitap daha okumam gerekiyor. Bu işe kesinlikle bayılıyorum.” (S;38,39)

Kitaplarımı genellikle türlerine göre sıralarım. Okuma serüvenimde bana en çok yol gösteren üstatlarım okuduğum kitaplar olmuştur. Örneğin, dünkü buluşmamızda Rollo May, “Kendini Arayan İnsan” ı anlatırken “Satıcının Ölümü” nden bahsetti. Anlattıkları ilgimi çekince, fazla vakit kaybetmeden kitabın siparişini verdim hemen. “İşte bu benim yazarım” dediğim birçok yazarı kaynakçalarda buldum diyebilirim.

“Sadece çok uzak bir gelecekte bana faydası olacak kitapları, genel okuma çizgimin dışında kalanları ve bir kez okuyup da bir daha yıllar boyu, belki de hiçbir zaman kapağını açmayacaklarımı neden evde tuttuğumu defalarca sordum kendime. Fakat, örneğin, nasıl olur da çocukluğumun birkaç tuğlasını yerinden sökmeden Vahşetin Çağrısı’ndan kurtulurum? Yahut gençliğime damgasını vuran Zorba’dan, 25. Saat’ten ve kendimize bahşettiğimiz o kutsal sadakat ile en üst raflara yıllar önce, bütün halinde fakat sessiz sedasız, hediye edilmiş diğerlerinden?

Çoğunlukla bir kitaptan kurtulmak ona sahip olmaktan daha zordur. Kitaplar, sanki asla geri dönemeyeceğimiz bir anın tanıkları gibi, bir ihtiyaç ve unutkanlık anlaşmasıyla tutunurlar insana. Oysa orada kalmaya devam ettikleri sürece onları birbirlerine yamadığımızı zannederiz.  Üstlerinde gün, ay ve yıl yazan sayısız kitap gördüm ben; gizli bir takvimi oluşturur her biri. Başkaları ise ödünç vermeden önce adlarını yazarlar ilk sayfaya, teslim edecekleri kişiyi defterlerine kaydedip bir de tarih atarlar yanına. Tıpkı kütüphanelerdeki gibi damgalı kitaplar gördüm, yahut içlerine sahiplerinin kartları yerleştirilmiş olanlar. Kimse bir kitap kaybetmek istemez. Bir daha okuyamayacak olsak da başlığında eski, belki de kaybolmuş bir duyguyu taşıyan bir kitabı kaybetmektense bir yüzük, saat veya şemsiye kaybetmeyi yeğleriz.” (S;20)

Kütüphanemdeki bir kitabı hediye etmek benim için çok zordur. İlla ki vereceksem elimdekini değil de yenisini satın alıp vermeyi tercih ederim. Çünkü okunan, hele de altı çizilip notlar alınan bir kitabın bıraktığı boşluğu yenisiyle doldurmak kolay olmuyor. 

Bir kitabı çok beğenmişsem eğer, bu kitabı sende oku diye bir arkadaşın eline tutuşturuveririm hemen. Vermek için bir gece bile bekleyemediğim birçok kitabım, arkadaşların elinde aylarca, hatta yıllarca okunmadan bekler durur. Kimisi de onu kendisine verdiğimi, kitabın kendisinde olup olmadığını, ismini bile hatırlamaz. Ve, en nihayetinde ya böyle bir kitap almadıklarını ya da kitabı kaybettiklerini söylerler. Bu şekilde kaybolan kitaplarımın listesi hayli kabarık. Okusun diye verdiğim kitabı okumadığı gibi aldığını bile unutanlara sitem etmek hakkımdır diyorum. Ödünç verilen bir kitabın, önemsenmeden geri getirilmemesi, kaybedilmesi çok büyük bir kayıptır aslında. Kitaba aşina olmayanlar bunu bilmezler. 

Çok sevdiğim bir kitabı mutlaka okumalısın diye tavsiye ettiğim kişinin o kitaptan aynı lezzeti alamadığını görünce mahcup olur üzülürüm. Nihayetinde bu onun için emek ve zaman israfı olur. Benimkisi, hani insan güzel bir yer görür de, onu sevdikleri de görsün ister ya, öylesinden işte. Kendimce iyi bildiklerimin paylaşımı, tavsiyesi. Bunda arkadaşlarımın da kitapların da suçu yok aslında, bunu bilirim. Ancak benim de suçum yok. Kitabı oku diye verdiğimiz kişilerle hayata baktığımız yerler, öncelediğimiz, değer verdiğimiz, dert edindiğimiz şeyler farklı olabiliyor belki de. Demek ki, birine kitap tavsiye ederken buna da dikkat etmek gerekiyor.  

Kitaplardaki altı çizili satırlar, kitap sayfaları arasındaki notlar insanın düşünce serüvenini, ilgi ve alakalarını kaydeden melekler gibidir. Hiç önem vermeyeceğim, ancak yıllar önce okuyup altını kalın çizgilerle çizdiğim satırları tekrar okuyunca niçin çizmişim ki diye soruyorum kendime. Sonra biraz düşünüp, kapağına yazdığım birkaç kelimenin, ilk sayfanın sağ üst köşesine atılan tarihin, altını çizdiğim satırların, kitap sayfalarına düştüğüm notların  izini sürüp, geçen yılların üstünü örtüp unutturduğu kendi yaşam hikâyemin geçmiş sayfalarını keşfediyorum. 

“Bir kitap okudum hayatım değişti” diyenleri çokça duymuşuzdur. Belki okuduğum bir kitap hayatımı değiştirmedi ancak, okuduğum tüm kitaplar hayata bakışım üzerinde beni her gün yenileyip, yetiştirdi diyebilirim. Düşünüyorum da, kitaplara tutkum olmasaydı, bu gün hayatımda yer alan en değerli birkaç dostum olmaz, şu an yaşadığım içsel tatmini yaşayamaz, kendimi tanımlayamazdım herhalde. Bunun için bile tüm tehlikelerine, gülün dikenidir deyip razı oluyorum.

Çünkü “benim arkadaşlarım onlar. Kışın üzerimi örtüyor, yazın gölge yaratıyorlar. Beni rüzgârlardan koruyorlar. Kitaplar benim evim.” (S;66)

Son bir söz, bir dua; Rabbim bizi “kitap yüklü merkep” olmaktan korusun.

Yunis ELMAS

Kitap: Kağıt Ev

Yazar: Carlos Maria Dominguez

Yayınevi: Jaguar Kitap

Sayfa; 89

NOT: İtalik satırlar kitaptan alıntıdır.