1- İVAN İLYİÇ'İN ÖLÜMÜ / TOLSTOY

“Her ömrün sonunda bir feryat gördüm" Aşık Veysel

Her şey yolunda gidiyor sanılırken küçük bir ağrıyla düşüyor maskeler. Tam tepeye çıktım derken tepetaklak düşüvermek. Ziyan edilmiş bir ömür. İvan İlyiç’in hayatının özeti bu. 

Ne okuyayım diye soranlara ilk tavsiye ettiğim kitaplardan biridir, "İvan İlyiç'in Ölümü". Tolstoy tarafından 1886 yılında yazılmış olan bu eserin, içerdiği psikolojik ve sosyal tahlillerle günümüz insanına da söyleyecek çok sözü var şüphesiz.  

Kitabı elimize alır almaz, ilk sayfada şok edici bir sonla karşılaşıyoruz: Piort İvanoviç, gazeteyi gözden geçirirken; “Baylar,” dedi. “İvan İlyiç ölmüş.”⁽¹⁾

"Bu ölüm herkeste, görevlerde yapılması ihtimali olan değişikliklerle ilgili düşüncelerin yanı sıra, yakın bir dostun ölümünü duyan herkesin hissettiği gibi, ölenin kendisi değilde başkası olması sevincini uyandırmıştı.”⁽²⁾

İvan İlyiç’in sözde yakın dostları olan meslektaşlarında ölüm haberinin ilk etkisi, iş yerindeki yeni terfileri nasıl etkileyeceği üzerine olur. Küçük oğlu ve hizmetçisi Gerasim dışında, eşi ve kızı bu ölümden pek fazla etkilenmezler. Praskovya Fedorovna, kocasının ölümünden dolayı çok büyük acılar hissetmez, belki eve girecek gelirin biraz azalacağı için üzülecektir o kadar. İlk kaygısı, kocasının ölümü üzerine devletten daha fazla nasıl para koparabileceği üzerinedir. Gösterişli partilerde boy göstermekten hoşlanan kızı Liza'nın ise esas üzüntüsü, yakında yapılacak olan evlilik planını sekteye uğraması ve mutluluğuna gölge düşürmesi ihtimali yüzündendir.

"Hastalığının üçüncü ayında başta kendisi olmak üzere İvan İlyiç’in karısı, kızı, oğlu, hizmetçiler, dostlar ve doktorlar, onun başkalarını ancak bir yönden ilgilendirdiğini biliyorlardı artık. Bu, onun ortadan ne zaman kalkacağını, etraftaki canlıları varlığıyla tedirgin etmeye ne zaman son vereceğini, kendisinin de çektiklerinden ne zaman kurtulacağını bilmekten ibaretti.”⁽³⁾

İvan İlyiç, kamuya göre, toplum nezdinde, sürekli yukarı çıkmış ve yükseldiği ölçüde de hayattan uzaklaşmış, geliri artınca ilk işi akrabalarından ve eski muhitinden ayrılmak olmuştur. Gösterişli davetlere, mesleğinde ilerlemeye gösterdiği özeni ve önemi ailesine göstermemiştir. Yargıç koltuğunda sanıklara yaptığı resmi muamelelerin aynısını, kendisine hastalığı süresince doktorlar yapmıştır. İvan İlyiç, sağlığında ne ekmişse, hasta olduğunda onu biçmiştir. 

"Kalabalık şehirde, dost, aile kalabalığı arasında olduğu halde; ne deniz dibinde, ne de yeryüzünde benzeri olmayan korkunç yalnızlığı içinde İvan İlyiç son zamanlarda yüzünü kanepenin arkalığına çeviriyor, ancak (çocukluğunda duran) geçmişin hayaliyle yaşıyordu.”⁽⁴⁾

İvan İlyiç hasta yatağında, "Hayat, çoğalan bir yığın ıstırap, daima artan bir hızla sona, en korkunç ıstıraba doğru tepetaklak inmektir: “Ben de iniyorum,”⁽⁵⁾ diye düşünmeye başlar.  Ağzın tadı kaçıp da ölümle yüzleştikten sonra, yaşadığı hayatın, ailesi ve sosyal çevresi ile kurduğu ilişkilerin ne kadar temelsiz olduğunu, saygınlık, gösteriş, statü, servet, başkaları tarafından beğenilmek gibi peşinden koştuğu ve ömrünü harcadığı bu şeylerin sel üstünde kalan köpük misali elinden nasıl akıp gittiğini, yavaş yavaş ve acı çekerek fark eder. 

İvan İlyiç'in çektiği manevi acılar, maddi acılarından çok daha büyüktür. “Ya bütün hayatım, yaşadığım bilinçli hayat gerçekten gerektiği gibi değil idiyse?”⁽⁶⁾ diye sorular sorar kendi kendine. Çektiği ıstırabın asıl sebebi de buydu; "Görevi, hayatının kuruluşu, ailesi, toplumla ve memuriyetle olan ilgileri temelden yanlış olabilirdi.”⁽⁶⁾

İvan İlyiç’in başına gelenlere tanık olunca, taziye evine gelen Piort İvanoviç gibi, “Üç gün üç gece ıstırap çektikten sonra ölüm! Bunlar şimdi, her an benimde başıma gelebilir,”⁽⁷⁾ diye düşünmekten okuyucu da kendini alamıyor ister istemez. Bu can sıkıcı durumdan kaçmanın en kolay yolunu da yine Piort İvanoviç gösteriyor bize: “Bu, İvan İlyiç’in başına gelmişti. Piort İvanoviç’in başına böyle bir şeyler gelmemeliydi, gelemezdi! (...)", "Sanki ölüm yalnız İvan İlyiç’e mahsustu, kendisiyle hiçbir ilgisi yoktu.”⁽⁷⁾

Ancak, bu mantığı daha önce İvan İlyiç’te yürütmüştü:  “Gaius bir insandır. İnsanlar ölümlü olduklarına göre Gaius da ölümlüdür,” Gaius, sıradan bir insan olduğu için bu hüküm doğruydu. Ama İvan İlyiç, Gaius olmadığı gibi sıradan bir insan da değildi. O, öteden beri bambaşka, herkesten apayrı bir varlıktı. O, vaktiyle annesi ve babasıyla, Mitya ve Volodya kardeşleriyle, oyuncaklarıyla, arabasıyla, dadısıyla, sonra da Katenka ile geçen çocukluğunu, delikanlılığını, gençliğini, sevinçleriyle, kederleriyle, heyecanlarıyla anan Vanya idi.”⁽⁸⁾

"İvan İlyiç’in Ölümü"nü yıllar önce  okumuştum. Yaşım kırka doğru kapı aralarken tekrar okudum. Son okuyuşum farklı şeyleri sorgulamama neden oldu. İvan İlyiç ile birlikte hasta yatağına düştüm, bu yataktan kendimi, kurduğum ilişkileri, beklentilerimi sorguladım. Yaşantımda ölü olan ne kadar ilişki değer var ise geç olmadan onların diriltilmesi için çareler aradım. Ve şu soruların cevabının peşine düştüm; hayat nasıl anlamlı hale gelir, aile ilişkileri, arkadaş çevresi, kamusal ilişkiler, statüko, toplumsal saygınlık, çalışma hayatında ilerleme, hangi değerler üzerinden yürütülmeli, hangi temeller üzerine kurmalıyız?

“İvan İlyiç, ölmekte olduğunu duyuyor, üzüntüden kurtulamıyordu. Bütün varlığını, ölmekte olduğu inancı kaplamıştı. Fakat alışmak şöyle dursun manasını kavrayamıyordu.”⁽⁹⁾ 

&&&

Dünyada tükenmez murat varımış,

Ne alanı gördüm ne murat gördüm,

Meşakkatin adını murat koymuşlar,
Dünyada ne lezzet ne bir tat gördüm. 

Ölüm var dünyada yoğumuş murat,
Gün be gün artıyor türlü meşakkat,
Kalmamış dünyada ehl-i kanaat,
İnsanlar içinde çok fesat gördüm.  (Aşık Veysel)

&&&

Tolstoy’un bu kısa ve tesirli romanını okumanızı tavsiye ediyorum. 

Okuyun, okutun, tekrar okuyun ... 

ALINTI YAPILAN SAYFALAR;
1-Sayfa; 9
2-Sayfa;11
3-Sayfa; 58
4-Sayfa;77
5-Sayfa;78
6-Sayfa; 80
7-Sayfa; 16
8-Sayfa;54
9-Sayfa;54

Yunis Elmas